اگر بخواهیم گرایشات تلویزیونهای خصوصی افغانستان را بر اساس معیار دین در سه دسته کلی افراطی، سکولار و معتدل طبقه‌بندی کنیم، باید یکی از تلویزیونهای خصوصی را به عنوان نماینده یک طیف برگزینیم. این امر مهمی است که انجمن فرهنگی یاسین انجام آن را متقبل شده است.
در تاریخ 26/11/1389 نشستی تحت عنوان «تلویزیونهای خصوصی افغانستان در بوته نقد ونظر»، پیرو نشست‌های سالیانه انجمن فرهنگی یاسین در سالن اجتماعات پژوهشکده المصطفی برگزار شد. در این نشست که خوشبختانه با استقبال گسترده و غیرمنتظره علاقمندان به فرهنگ و رسانه مواجه شد، اساس نشست را تلویزیونهای خصوصی افغانستان تشکیل می‌داد که با توجه به سه طیف فوق‌الذکر، تلویزیونهای«تمدن» به عنوان نماینده تلویزیونهای اعتدال‌گرا، تلویزیون «اهل‌بیت» به عنوان نماینده تلویزیونهای افراطی و تلویزیون «طلوع» به عنوان نماینده تلویزیونهای تفریطی و سکولار به صورت ویژه مورد بررسی قرار گرفت و در پایان دکتر پهلوانیان در رابطه با اهمیت و جایگاه تلویزیونهای خصوصی و رسانه‌های اسلامی به صورت مفصل مطالبی را بیان نمودند. اینک گزارش مختصری از آنچه در این نشست مطرح شد را تقدیم خوانندگان می‌کنیم.
در ابتدای برنامه پس از تلاوت قرآن کریم توسط آقای علوی، آقای عبدالخالق کریمی مجری نشست ضمن خوش‌آمدگویی به حضار اطلاعاتی راجع به اهمیت تلویزیونهای خصوصی و انتخاب این موضوع توسط انجمن فرهنگی یاسین را به اطلاع رسانید. پس از ایشان آقای عبدالمومن حکیمی که به صورت متمرکز بر تلویزیون خصوصی تمدن مطالعه نموده بود، گزارشی راجع به هویت این تلویزیون و محتوای این شبکه ارایه نمود و شبکه تمدن را مورد نقد و ارزیابی قرار داد. چکیده مطالب ارایه شده ایشان در ذیل می‌آید:
تلویزیون تمدن
به اذعان آگاهان اجتماعی افغانستان، قدرت و توانایی که امروز رسانه¬های دیداری و شینداری از آن برخوردار می-باشد، در تاریخ کشور افغانستان بی¬سابقه بوده است. در این میان تلویزیون تمدن یکی از شبکه‌های تلویزیونی خصوصی افغانستان در میان مردم از جایگاه ویژه¬ای برخوردار است. بنیانگذار این شبکه آیت ا... محسنی مؤسس حوزه علمیه «خاتم النبیین(ص)» کابل است که مدیریت آن را محمدجواد محسنی یکی از نوه¬های مؤسس بر عهده دارد.
این تلویزیون با رویکرد و محتوای دینی ظاهر شده است. از این رو عمدتاً به نشر برنامه¬های آموزشی، ورزشی، تربیتی و معرفی فرهنگ و معارف اسلامی می¬پردازد، که از این لحاظ جالب توجه و مخاطبین زیادی را جذب کرده است. زبان نشراتی آن بیشتر به زبان فارسی و کمتر به زبان پشتو است.
تلویزیون تمدن بر خلاف اکثریت رسانه¬های دیداری دیگر از نقطه قوت¬های زیادی برخوردار است که به برخی اشاره می‌شود:
1. برخورداری از چشم انداز روشن؛ در چشم‌انداز تلویزیون تمدن چنین آمده است: تقویت وحدت ملی، تقویت فرهنگ اسلامی و تجلی آرمان اکثریت خاموش و پاسخ به نیازهای فکری، فرهنگی و معلوماتی جامعه امروز افغانستان.
2. دارای اهداف بلند و متعالی؛ برخی از اهداف آن عبارتند از: پاسخ به نیازهای فکری، فرهنگی و معلوماتی جامعه امروز افغانستان، اعتلای فرهنگ اسلامی و افغانی، ترویج علم و معرفت، ایجاد فرصتهای برابر آموزشی، اطلاع رسانی شفاف و تلاش در راستای توسعه همه جانبه کشور بر اساس ارزش‌های واقعی مردم افغانستان.
3. توجه به باورها، فرهنگ و ارزش¬های اسلامی.
4. فعالیت¬های متعهدانه در راستای حمایت از مظلومان جهان.
5. استدیوهای نسبتاً استاندارد که کمتر رسانه داخلی آن را در اختیار دارد.
6. بیننده فراوان(بدلیل این که جامعه افغانستان دین‌دار و سنتی است و از آنجا که محتوای تلویزیون تمدن عمدتاً دینی است، از مخاطبین زیادی برخوردار است)
7. طرز بیان گویندگان و برنامه¬های معلوماتی از نقاط قوت این رسانه به شمار می¬رود.
8. امکان رایزنی با کشورهای دوست خصوصاً جمهوری اسلامی ایران جهت تبادل تجارب و همکاری¬ها بدون هزینه از نقاط قوت به حساب می¬آید.
9. محتوای غنی نسبت به سایر رسانه¬ها.
10. نپرداختن به مسائل و موضوعات اختلافی جهان اسلام و ترویج و تبلیغ اتحاد و هماهنگی بین مردم مسلمان افغانستان.
البته گذشته از نقاط قوت، شبکه تمدن ضعف¬هایی هم دارد که باید برای برطرف کردن آن چاره‌ای بیندیشد. از جمله:
1. ناهماهنگی با سایر رسانه¬های تصویری افغانستان.
2. عدم بهره‌گیری مناسب از نیروی متخصص چه به عنوان نیروی کاری چه به عنوان مشاور.
3.عدم استفاده از نیروهای متخصص و کارشناسان خبره در برنامه¬ها و میزگردهای مختلف تلویزیونی.
4. عدم استفاده و اتکا به مقوله درآمدزایی و خلق برنامه¬هایی مطابق با میل بازار رسانه¬ها.
تلویزیون تمدن برای کاستن از ضعف و بالندگی بیشتر مناسب است برخی از راهکارهای زیر را در پیش گیرد:
1. بکارگيري افراد متخصص و متعهد در تولید برنامه¬ها.
2. استفاده از کارشناسان خبره و مختلف و متناسب با برنامه‌های تولیدی.
3. نیازسنجی و تولید برنامه‌هایی برای رفع و بهبود آن.
4. برنامه‌ریزی دقیق و تولید برنامه¬هایی متناسب با مسائل روز کشور.
5. توليد فيلم¬ها و برنامه¬هاي اسلامي و بومی.
به صورت کلی می¬توان گفت، تلویزیون «تمدن» از فعال¬ترین تلویزیون¬های خصوصی است که با ارائه برنامه¬های جالب دینی و مذهبی متناسب با فرهنگ افغانستان توجه بیشترین بیننده را به تماشای خود جلب کرده است.
تلویزیون طلوع
پس از ارایه آقای حکیمی نوبت به آقای نجیب‌ا... نوری رسید تا نتایج تحقیقاتش را نسبت به تلویزیون طلوع در اختیار حاضرین قرار داده و این شبکه را مورد نقد و بررسی قرار دهد. در اینجا تلخیصی از مطالب و اطلاعات ارایه شده توسط آقای نوری نسبت به تلویزیون طلوع می‌آید:
مؤسسین و کارکرد شبکه
خانواده محسنی؛ یعنی زید، سعد، جاهد و وژمه پس از حضوری موقت در استرالیا و بازگشت به افغانستان، اقدام به تأسیس یک شرکت به نام شرکت «موبی» کردند. سعد نقش ریاست شرکت «موبی» را بر عهده گرفت. آنان در افغانستان کار خود را با «رادیو آرمان» شروع کردند. پس از مدتی شبکه تلویزیونی طلوع را در سال 2004 راه انداختند. تلویزیون طلوع با روش‌های مختلف جایی بین مخاطبین باز کرده و به عنوان یکی از شبکه‌های پربیننده و در عین حال جنجالی ظاهر شده است. خانواده محسنی مدتی بعد اقدام به راه اندازی شبکه تلویزیونی «لمر» کردند. در نهایت در تابستان 1388 شبکه پر سر و صدای «فارسی وان» را ایجاد کردند. گفته می‌شود که این شرکت تعداد زیادی ویدئو کلوپ در سراسر افغانستان در اختیار دارد. طلوع هر از چند گاهی یکی از موضوعات سیاسی را چنان مطرح می‌کند که تا مدتی خوراک رسانه‌ها قرار می‌گیرد. به عنوان مثال:
ü برنامه های «زنگ خطر »، «گفتمان » و « پُرس و پال».
ü قضیه ملالی جویا و تعلیق صندلی او در پارلمان.
ü درگیری طلوع با لوی سارنوال عبدالجبار ثابت.
ü درگیری با اعضای ولسی جرگه سیاف، صفیه صدیقی و...
طلوع برنامه‌های مختلفی دارد که مطابق فرهنگ و دین مردم افغانستان نیست و به خاطر این برنامه‌ها مورد اعتراض قرار گرفته است. از جمله برنامه «ستاره افغان» که به انتخاب بهترین خواننده از بین جوانان می‌پردازد. بسیاری از علمای افغانستان این برنامه را جنگ با خدا اعلام کرده‌اند. اما دست‌اندرکاران تلویزیون طلوع این برنامه‌ها را در تغییر فرهنگ مردم و حذف زمینه پذیرش طالبان مؤثر می‌دانند. طلوع یکی از علت مخالفت‌ها را عقب ماندن شبکه‌های دیگر در رقابت می‌داند. اعتراض‌های زیاد و فشار کمیسیون رسیدگی به تخلفات رسانه‌ها، سبب شد که بالاخره طلوع تن به سانسور دهد و در برنامه‌های دوبله شده، زنان نیمه عریان را شطرنجی نشان دهد. در حال حاضر طلوع برنامه سانسور را اعمال می‌کند.
اما نسبت به دنیای سیاست بارها اتفاق افتاده است که طلوع نهادهای مختلف دولتی، رئیس جمهور و پارلمان را زیر سؤال برده و توجه افکار عمومی را راجع به تحولات داخلی معطوف داشته است. این شبکه نسبت به کشورهای همسایه بویژه جمهوری اسلامی ایران برنامه‌های تحریک کننده‌ای داشته است. تا جایی که هم اکنون از سوی جمهوری اسلامی یک شبکه کاملاً صهیونیستی شناخته می‌شود.
طلوع سیاست مردان پاکستان را نیز بارها به باد انتقاد گرفته تا جایی که پخش کیبلی آن در پاکستان از سوی دولت پاکستان ممنوع اعلام شد. در رابطه با کشورهای غربی، برخی از سیاست‌ها و رفتارهای نیروهای آیساف و ناتو و ایالات متحده نیز از سوی طلوع مورد انتقاد قرار گرفته است. اما متهمان این جنجال آفرینی‌ها را توهین به مقامات و ریختن آبروی مسئولین و دست اندرکاران کارهای دولتی می‌دانند و این شبکه را به اختلاف‌افکنی داخلی و برهم زدن روابط با کشورهای خارجی متهم می‌کنند. دولت بر این باور است که درگیری با همسایگان سبب تضعیف روابط سیاسی افغانستان در سطح منطقه می‌شود. در این رابطه برخی درگیری با همسایگان را سیاست دیکته شده غرب می‌دانند که طلوع مجری آن است. اما برخی درگیری با همسایگان را سبب احقاق حق ملت افغانستان می‌دانند و نتیجه آزادی بیان و وظیفه ژورنالیستی تحلیل می‌کنند.
هویت طلوع
اما در رابطه با هویت این شبکه باید گفت که با این که ظاهر قضیه این گونه نشان می‌دهد که تلویزیون طلوع یک شبکه خصوصی است که از سرمایه خانواده محسنی تغذیه می‌کند، اما هستند بسیاری که غربی‌ها (آمریکا و اسرائیل) را حامی و تمویل کننده طلوع می‌دانند. اما این قضیه از سوی دست‌اندرکاران طلوع به شدت انکار می‌شود. مخالفین طلوع شواهدی ارائه می‌دهند که وابستگی این شبکه را به فراتر از مرزهای افغانستان نشان می‌دهد. از جمله این که یک شرکت خصوصی افغانی از تأمین طلوع، طلوع نیوز، رادیو آرمان، تلویزیون لمر، کابورا پروداکشن و تلویزیون فارسی‌وان ناتوان است و بدون کمک یک پشتیبان قوی شبکه طلوع و سایر شبکه‌های مربوط به خانواده محسنی دوام نمی‌آورد. همین طور منتقدین طلوع، سیاست‌های غرب‌گرایانه و ضدایرانی این شبکه را نشانه وابستگی آن می‌دانند. همین‌طور قراین ذیل:
v حمایت از سیاست نظامی آمریکا با ساختن فیلم‌هایی مانند عقاب 4 که جایگاه نظامی پلیس افغانستان را تقویت می‌کند.
v حمایت کشورهای غربی از تلویزیون طلوع از جمله اهدای دو جایزه به برنامه مستندی که در مورد ستاره افغان ساخته شده است.
v حضور سعد و جاهد محسنی در باشگاه ملی خبرنگاران آمریکا. این باشگاه پاتوق سیاستمداران ایالات متحده محسوب می‌شود که رؤسای جمهور از دوران روزولت در آن حضور یافته‌اند. حتی باراک اوباما هم در این مکان نشستی برگزار کرده است.
v بسیاری با استناد به حضور شرکت «استار»(Satellite Television for the Asia Region) در بخشی از سهام شبکه فارسی وان، آن را به روبرت مرداک، امپراتور رسانه‌ها نسبت دادند که او نیز در آمریکا است.
ناگفته نماند که شبکه طلوع در میان سیاستمداران افغانستان پشتیبانانی دارد. از جمله شکریه بارکزی از نمایندگان پارلمان ابراز داشت که باید پارلمان از رسانه‌ها خصوصاً شبکه طلوع سپاس‌گزار باشد که مردم را در جریان مسایل قرار می‌دهد. او در رابطه با برخی پرونده‌سازی‌ها توسط پارلمان نسبت به طلوع گفت: این کمیسیونِ ویژه تخطی رسانه‌ها است که می‌تواند به اتهامات این شبکه رسیدگی کند نه نمایندگان ملت افغانستان.
همین طور حاج کمیل مدیر شبکه «فارسی وان» راجع به اتهامات صهیونیستی بودن فارسی وان گفته است: «وابستگی ما به یک اسرائیلی یا یهودی اولاً برای یک مجموعه مسلمان شرم‌آور است.» اما در عین حال حاج کمیل اصولاً مرداک را یهودی نمی‌داند. او می‌گوید: «من وکیل مدافع آقای مرداک نیستم. اما آقای مرداک یهودی نیست». گفتنی است که تلویزیون فارسی‌وان، سریال‌ها و فیلم‌های خارجی را به زبان فارسی لهجه ایرانی دوبله کرده و پخش می‌کند. این تلویزیون مورد استقبال بی‌بدیل بیننده‌های ایرانی قرار گرفته است. حتی سریال‌های مخرب آن از ویدئو کلوپ‌ها سر در آورده است. شاید به همین دلیل است که امروزه سعد محسنی را مرداک افغانستان یا مرداک کوچولو لقب داده‌اند.
با توجه به انتقادات فراوانی که نسبت به این شبکه صورت گرفته در دو سال اخیر تلویزیون طلوع کمی تغییر رویکرد داده و بعضاً اقدام به پخش برنامه‌های مذهبی کرده است تا این که از مخالفت‌ها بکاهد. همین طور تلویزیون طلوع بالاخره برای کاهش مخالفت‌ها قانون وزارت فرهنگ مبنی بر سانسور مسائل منافی عفت را پذیرفته است.
آینده طلوع
شرکت «موبی گروپ» که توسط سعد محسنی و خواهرش بنیانگذاری شد، امروز کم کم به یک غول رسانه‌ای تبدیل می‌شود.
این شرکت با رادیوی آرمان شروع به کار کرد و حال تلویزیون طلوع، طلوع نیوز، تلویزیون لمر، کابورا پرودکشن و تلویزیون فارسی وان را که از دوبی پخش می‌شود، نیز به رادیوی آرمان اضافه کرده است. سعد محسنی در مصاحبه با سایت اماراتیNational Conversation خبر از آغاز بکار شبکه جدید از دبی در هجده ماه آینده خبرداد. گویا محسنی می‌خواهد امپراطوری رسانه‌ای‌اش را از این هم وسعت دهد و خاورمیانه و کل آسیای جنوبی را پوشش دهد. شاید همان طور که پیش‌بینی می‌شد، بعد از فارسی 1، این بار فارسی 2 با موضوع سیاسی آغاز به کار کند.
تلویزیون اهل بیت
تلویزیون «اهل‌بیت» که از آمریکا پخش می‌شود، اما هویت افغانی دارد، سومین تلویزیون خصوصی بود که در این نشست مورد نقد و نظر قرار گرفت. این تلویزیون که برنامه جنجالی راجع به مسایل کلامی میان اهل سنت و تشیع را دامن می‌زند و از قضا بسیار هم پربیننده است، مشتاقان بسیاری را به نشست کشانیده بود. آقای امان‌ا... شفایی متولی تحقیق راجع به شبکه اهل بیت و ارایه آن در این نشست بود. وی در ابتدا اطلاعاتی راجع به این شبکه با استناد به سخنان آقای محمدجواد برهانی که نماینده شبکه اهل‌بیت در قم شناخته می‌شود، در اختیار حضار قرار داد و سپس به صورت مفصل این شبکه را مورد بررسی و تحلیل قرار داد که ذیلاً خلاصه‌ای از مباحث مطروحه از نظرتان می‌گذرد.
بنیانگذار شبکه: شیخ حسن اللهیاری
همکاران: برخی از علما و طلاب قم
مرکز فرستنده: ایالات متحده آمریکا
محتوا: موضوعات اعتقادی و دینی+ پاسخ به شبهات و سوالات
پربیننده‌ترین برنامه: اجرای زنده بحث و مجادله با بینندگان توسط اللهیاری
حامی مالی: کمک‌های مردمی
تعداد پرسنل: کمتر از 10 نفر
هزینه ماهیانه: حدود هشتاد هزار دلار
اساسنامه:
o تمرکز بر فعالیتهای دینی و تبلیغی و پرهیز از ورود به مسایل سیاسی-اجتماعی
o پاسخ به نیازهای شیعیان در مسایل احکام و کلام
o پاسخ به تبلیغات و هجمه‌های مخالفین به ویژه وهابیت
o پایبندی کامل به مبانی و اصول اعتقادی شیعه
o استفاده از منابع دست اول شیعه و اهل سنت در برنامه‌ها
o عدم تعهد به اشخاص، سازمان‌ها، دولت‌ها و ...
اهداف:
o انجام فعالیتهای تبلیغی و ترویجی برای مذهب تشیع.
o افزایش اطلاعات دینی و نهادینه کردن باورهای اعتقادی شیعیان.
o آشناسازی غیرشیعیان با حقیقت مذهب تشیع.
o پاسخ به شبهه افکنی و تبلیغات سوء مغرضان.
o اثبات حقانیت تاریخی و کلامی شیعه نسبت به دیگر فرق.
موافقان: آیت ا... یثربی، آیت ا... محمودی، آیت ا... وحید خراسانی، آیت ا... صافی، آیت ا... سید صادق شیرازی و...
مخالفان: آیت ا... قزوینی، آیت ا... محقق کابلی، شورای علمای اهل تشیع افغانستان مانند آیت ا... محسنی، آیت ا... تقدسی،آیت ا... صالحی و...
نقد و بررسی
در ضرورت و ترویج مذهب تشیع در عصر رسانه‌ها شکی نیست. اما کارنامه و رویکرد این شبکه حاوی نقاط قوت و ضعف است.
الف) نقاط قوت
ü پرداختن صرف به مسایل کلامی و مذهبی بدون دخالت در امور سیاسی و اجتماعی.
ü ترویج و تعمیق مبانی اعتقادی شیعه.
ü جلب و جذب توجه طیف کثیری از مخاطبین.
ü اقناع مخاطب شیعی از طریق برهان و استدلال و استناد به منابع.
ü استقلالیت شبکه و اتکا به مساعدت‌های مردمی)به گفته خودشان).
ü دادن مجال به طرح دیدگاه مخالفان در برنامه زنده.
ü استدلال با مخالفان و استناد به منابع معتبر اهل سنت.
ب) نقاط ضعف
ü تعصب شدید مذهبی و طرح موضوعات جنجالی و لاینحل.
ü استفاده نامناسب از ادبیات گفتاری شخص آقای اللهیاری.
ü عدم تمرکز روحی و روانی اللهیاری در برنامه زنده.
ü توهین به برخی مخاطبین و شخصیت‌های مورد احترام اهل سنت.
ü در نظر نگرفتن مصالح شیعیان افغانستان و نتایج ناگوار برنامه زنده.
ü عدم پیروی از نظرات خیرخواهان و بی‌توجهی به دغدغه مراجع و علما.
ü مساعدت به تبلیغات مخالفان به ویژه وهابیت علیه شیعه.
ü تفرقه‌افکنی میان فرق اسلامی و مغایرت با سیاست تقریب مذاهب.
نتیجه
با توجه به سوالات و تردیدهای جدی که در مورد سیستم پول‌گیری از بینندگان و پشتیبانان و صحنه‌گردانان اصلی این شبکه وجود دارد، در شرایط فعلی ادامه فعالیت این شبکه علی‌رغم فواید و منافعی که دارد، با این رویکرد به نفع مکتب تشیع و شیعیان نیست و می‌تواند عواقب وخیمی به دنبال داشته باشد. مگر این که اصلاحات جدی در سیاست‌ها و راهبردهای این شبکه صورت گیرد؛ حتی اگر خیل کثیر بینندگانش را هم از دست بدهد.
*************
سخنرانی «دکتر پهلوانیان» پژوهشگر صدا و سیما در حوزه رسانه به عنوان حسن ختام نشست، حاوی مطالب ارزشمندی در باب رسانه‌های اسلامی بود. ایشان تلویزیون را ابزاری توصیف کرد که در خدمت به دین بشری، دین انسانی و سکولاریسم ساخته شده است. از این رو رسانه ذاتاً دارای ویژگی است که ناگزیر است روابط انسانها را تبیین کند. اما این به گردانندگان رسانه‌ها برمی‌گردد که روابط انسانها را به کدام سو سوق دهند. بنابراین کسانی که می‌خواهند وارد حوزه رسانه شوند، باید با رسانه و دنیای ارتباطات آشنایی کامل داشته باشند. از این رو اگر انتقاداتی از عملکرد تلویزیونهای خصوصی در افغانستان همانند شبکه طلوع می‌شود به این دلیل است که این تلویزیون بر اساس ارزش‌های سکولار عمل می‌کند در حالی که به گفته پهلوانیان رسانه‌های خصوصی در افغانستان پشتوانه‌ای به اندازه تاریخ دارند. وقتی به تاریخ و تمدن‌های گذشته می‌نگریم می‌بینیم که دو چیز همواره باهم بوده است. یکی دین و دیگری هنر یا رسانه. برخی بیان می‌کنند که علت شکل‌گیری بعضی از هنرها به دلیل بیان ماندگار افکار دینی است. از این رو اگر رسانه‌ای هم افق با دین حرکت نکند و آمال و باورهای فطری بشر در باب دین‌جویی را بیان نکند، به رسالت خود در باب پیوند دین و هنر عمل نکرده است اما اگر وضعیت به گونه‌ای باشد که رسانه‌ای بر ضد دین عمل کند، وضعیت پیچیده‌تر خواهد شد. آقای پهلوانیان در پایان راه صحیح تلویزیونهای خصوصی را در قدم گذاشتن در حوزه رسانه‌های اسلامی دانست و تاکید کرد که این امر امکان‌پذیر نیست جز این که باورهای اسلامی در افکار صاحبان رسانه‌ها نهادینه شود و الا تلویزیون به عنوان یک رسانه بسیار پرمخاطب، در مسیری قرار خواهد گرفت که از ابتدا برای آن ساخته شده است.
تلویزیونهای خصوصی افغانستان در بوته نقد و نظر
اگر بخواهیم گرایشات تلویزیونهای خصوصی افغانستان را بر اساس معیار دین در سه دسته کلی افراطی، سکولار و معتدل طبقه‌بندی کنیم، باید یکی از تلویزیونهای خصوصی را به عنوان نماینده یک طیف برگزینیم. این امر مهمی است که انجمن فرهنگی یاسین انجام آن را متقبل شده است.
در تاریخ 26/11/1389 نشستی تحت عنوان «تلویزیونهای خصوصی افغانستان در بوته نقد ونظر»، پیرو نشست‌های سالیانه انجمن فرهنگی یاسین در سالن اجتماعات پژوهشکده المصطفی برگزار شد. در این نشست که خوشبختانه با استقبال گسترده و غیرمنتظره علاقمندان به فرهنگ و رسانه مواجه شد، اساس نشست را تلویزیونهای خصوصی افغانستان تشکیل می‌داد که با توجه به سه طیف فوق‌الذکر، تلویزیونهای«تمدن» به عنوان نماینده تلویزیونهای اعتدال‌گرا، تلویزیون «اهل‌بیت» به عنوان نماینده تلویزیونهای افراطی و تلویزیون «طلوع» به عنوان نماینده تلویزیونهای تفریطی و سکولار به صورت ویژه مورد بررسی قرار گرفت و در پایان دکتر پهلوانیان در رابطه با اهمیت و جایگاه تلویزیونهای خصوصی و رسانه‌های اسلامی به صورت مفصل مطالبی را بیان نمودند. اینک گزارش مختصری از آنچه در این نشست مطرح شد را تقدیم خوانندگان می‌کنیم.
در ابتدای برنامه پس از تلاوت قرآن کریم توسط آقای علوی، آقای عبدالخالق کریمی مجری نشست ضمن خوش‌آمدگویی به حضار اطلاعاتی راجع به اهمیت تلویزیونهای خصوصی و انتخاب این موضوع توسط انجمن فرهنگی یاسین را به اطلاع رسانید. پس از ایشان آقای عبدالمومن حکیمی که به صورت متمرکز بر تلویزیون خصوصی تمدن مطالعه نموده بود، گزارشی راجع به هویت این تلویزیون و محتوای این شبکه ارایه نمود و شبکه تمدن را مورد نقد و ارزیابی قرار داد. چکیده مطالب ارایه شده ایشان در ذیل می‌آید:
تلویزیون تمدن
به اذعان آگاهان اجتماعی افغانستان، قدرت و توانایی که امروز رسانه¬های دیداری و شینداری از آن برخوردار می-باشد، در تاریخ کشور افغانستان بی¬سابقه بوده است. در این میان تلویزیون تمدن یکی از شبکه‌های تلویزیونی خصوصی افغانستان در میان مردم از جایگاه ویژه¬ای برخوردار است. بنیانگذار این شبکه آیت ا... محسنی مؤسس حوزه علمیه «خاتم النبیین(ص)» کابل است که مدیریت آن را محمدجواد محسنی یکی از نوه¬های مؤسس بر عهده دارد.
این تلویزیون با رویکرد و محتوای دینی ظاهر شده است. از این رو عمدتاً به نشر برنامه¬های آموزشی، ورزشی، تربیتی و معرفی فرهنگ و معارف اسلامی می¬پردازد، که از این لحاظ جالب توجه و مخاطبین زیادی را جذب کرده است. زبان نشراتی آن بیشتر به زبان فارسی و کمتر به زبان پشتو است.
تلویزیون تمدن بر خلاف اکثریت رسانه¬های دیداری دیگر از نقطه قوت¬های زیادی برخوردار است که به برخی اشاره می‌شود:
1. برخورداری از چشم انداز روشن؛ در چشم‌انداز تلویزیون تمدن چنین آمده است: تقویت وحدت ملی، تقویت فرهنگ اسلامی و تجلی آرمان اکثریت خاموش و پاسخ به نیازهای فکری، فرهنگی و معلوماتی جامعه امروز افغانستان.
2. دارای اهداف بلند و متعالی؛ برخی از اهداف آن عبارتند از: پاسخ به نیازهای فکری، فرهنگی و معلوماتی جامعه امروز افغانستان، اعتلای فرهنگ اسلامی و افغانی، ترویج علم و معرفت، ایجاد فرصتهای برابر آموزشی، اطلاع رسانی شفاف و تلاش در راستای توسعه همه جانبه کشور بر اساس ارزش‌های واقعی مردم افغانستان.
3. توجه به باورها، فرهنگ و ارزش¬های اسلامی.
4. فعالیت¬های متعهدانه در راستای حمایت از مظلومان جهان.
5. استدیوهای نسبتاً استاندارد که کمتر رسانه داخلی آن را در اختیار دارد.
6. بیننده فراوان(بدلیل این که جامعه افغانستان دین‌دار و سنتی است و از آنجا که محتوای تلویزیون تمدن عمدتاً دینی است، از مخاطبین زیادی برخوردار است)
7. طرز بیان گویندگان و برنامه¬های معلوماتی از نقاط قوت این رسانه به شمار می¬رود.
8. امکان رایزنی با کشورهای دوست خصوصاً جمهوری اسلامی ایران جهت تبادل تجارب و همکاری¬ها بدون هزینه از نقاط قوت به حساب می¬آید.
9. محتوای غنی نسبت به سایر رسانه¬ها.
10. نپرداختن به مسائل و موضوعات اختلافی جهان اسلام و ترویج و تبلیغ اتحاد و هماهنگی بین مردم مسلمان افغانستان.
البته گذشته از نقاط قوت، شبکه تمدن ضعف¬هایی هم دارد که باید برای برطرف کردن آن چاره‌ای بیندیشد. از جمله:
1. ناهماهنگی با سایر رسانه¬های تصویری افغانستان.
2. عدم بهره‌گیری مناسب از نیروی متخصص چه به عنوان نیروی کاری چه به عنوان مشاور.
3.عدم استفاده از نیروهای متخصص و کارشناسان خبره در برنامه¬ها و میزگردهای مختلف تلویزیونی.
4. عدم استفاده و اتکا به مقوله درآمدزایی و خلق برنامه¬هایی مطابق با میل بازار رسانه¬ها.
تلویزیون تمدن برای کاستن از ضعف و بالندگی بیشتر مناسب است برخی از راهکارهای زیر را در پیش گیرد:
1. بکارگيري افراد متخصص و متعهد در تولید برنامه¬ها.
2. استفاده از کارشناسان خبره و مختلف و متناسب با برنامه‌های تولیدی.
3. نیازسنجی و تولید برنامه‌هایی برای رفع و بهبود آن.
4. برنامه‌ریزی دقیق و تولید برنامه¬هایی متناسب با مسائل روز کشور.
5. توليد فيلم¬ها و برنامه¬هاي اسلامي و بومی.
به صورت کلی می¬توان گفت، تلویزیون «تمدن» از فعال¬ترین تلویزیون¬های خصوصی است که با ارائه برنامه¬های جالب دینی و مذهبی متناسب با فرهنگ افغانستان توجه بیشترین بیننده را به تماشای خود جلب کرده است.
تلویزیون طلوع
پس از ارایه آقای حکیمی نوبت به آقای نجیب‌ا... نوری رسید تا نتایج تحقیقاتش را نسبت به تلویزیون طلوع در اختیار حاضرین قرار داده و این شبکه را مورد نقد و بررسی قرار دهد. در اینجا تلخیصی از مطالب و اطلاعات ارایه شده توسط آقای نوری نسبت به تلویزیون طلوع می‌آید:
مؤسسین و کارکرد شبکه
خانواده محسنی؛ یعنی زید، سعد، جاهد و وژمه پس از حضوری موقت در استرالیا و بازگشت به افغانستان، اقدام به تأسیس یک شرکت به نام شرکت «موبی» کردند. سعد نقش ریاست شرکت «موبی» را بر عهده گرفت. آنان در افغانستان کار خود را با «رادیو آرمان» شروع کردند. پس از مدتی شبکه تلویزیونی طلوع را در سال 2004 راه انداختند. تلویزیون طلوع با روش‌های مختلف جایی بین مخاطبین باز کرده و به عنوان یکی از شبکه‌های پربیننده و در عین حال جنجالی ظاهر شده است. خانواده محسنی مدتی بعد اقدام به راه اندازی شبکه تلویزیونی «لمر» کردند. در نهایت در تابستان 1388 شبکه پر سر و صدای «فارسی وان» را ایجاد کردند. گفته می‌شود که این شرکت تعداد زیادی ویدئو کلوپ در سراسر افغانستان در اختیار دارد. طلوع هر از چند گاهی یکی از موضوعات سیاسی را چنان مطرح می‌کند که تا مدتی خوراک رسانه‌ها قرار می‌گیرد. به عنوان مثال:
ü برنامه های «زنگ خطر »، «گفتمان » و « پُرس و پال».
ü قضیه ملالی جویا و تعلیق صندلی او در پارلمان.
ü درگیری طلوع با لوی سارنوال عبدالجبار ثابت.
ü درگیری با اعضای ولسی جرگه سیاف، صفیه صدیقی و...
طلوع برنامه‌های مختلفی دارد که مطابق فرهنگ و دین مردم افغانستان نیست و به خاطر این برنامه‌ها مورد اعتراض قرار گرفته است. از جمله برنامه «ستاره افغان» که به انتخاب بهترین خواننده از بین جوانان می‌پردازد. بسیاری از علمای افغانستان این برنامه را جنگ با خدا اعلام کرده‌اند. اما دست‌اندرکاران تلویزیون طلوع این برنامه‌ها را در تغییر فرهنگ مردم و حذف زمینه پذیرش طالبان مؤثر می‌دانند. طلوع یکی از علت مخالفت‌ها را عقب ماندن شبکه‌های دیگر در رقابت می‌داند. اعتراض‌های زیاد و فشار کمیسیون رسیدگی به تخلفات رسانه‌ها، سبب شد که بالاخره طلوع تن به سانسور دهد و در برنامه‌های دوبله شده، زنان نیمه عریان را شطرنجی نشان دهد. در حال حاضر طلوع برنامه سانسور را اعمال می‌کند.
اما نسبت به دنیای سیاست بارها اتفاق افتاده است که طلوع نهادهای مختلف دولتی، رئیس جمهور و پارلمان را زیر سؤال برده و توجه افکار عمومی را راجع به تحولات داخلی معطوف داشته است. این شبکه نسبت به کشورهای همسایه بویژه جمهوری اسلامی ایران برنامه‌های تحریک کننده‌ای داشته است. تا جایی که هم اکنون از سوی جمهوری اسلامی یک شبکه کاملاً صهیونیستی شناخته می‌شود.
طلوع سیاست مردان پاکستان را نیز بارها به باد انتقاد گرفته تا جایی که پخش کیبلی آن در پاکستان از سوی دولت پاکستان ممنوع اعلام شد. در رابطه با کشورهای غربی، برخی از سیاست‌ها و رفتارهای نیروهای آیساف و ناتو و ایالات متحده نیز از سوی طلوع مورد انتقاد قرار گرفته است. اما متهمان این جنجال آفرینی‌ها را توهین به مقامات و ریختن آبروی مسئولین و دست اندرکاران کارهای دولتی می‌دانند و این شبکه را به اختلاف‌افکنی داخلی و برهم زدن روابط با کشورهای خارجی متهم می‌کنند. دولت بر این باور است که درگیری با همسایگان سبب تضعیف روابط سیاسی افغانستان در سطح منطقه می‌شود. در این رابطه برخی درگیری با همسایگان را سیاست دیکته شده غرب می‌دانند که طلوع مجری آن است. اما برخی درگیری با همسایگان را سبب احقاق حق ملت افغانستان می‌دانند و نتیجه آزادی بیان و وظیفه ژورنالیستی تحلیل می‌کنند.
هویت طلوع
اما در رابطه با هویت این شبکه باید گفت که با این که ظاهر قضیه این گونه نشان می‌دهد که تلویزیون طلوع یک شبکه خصوصی است که از سرمایه خانواده محسنی تغذیه می‌کند، اما هستند بسیاری که غربی‌ها (آمریکا و اسرائیل) را حامی و تمویل کننده طلوع می‌دانند. اما این قضیه از سوی دست‌اندرکاران طلوع به شدت انکار می‌شود. مخالفین طلوع شواهدی ارائه می‌دهند که وابستگی این شبکه را به فراتر از مرزهای افغانستان نشان می‌دهد. از جمله این که یک شرکت خصوصی افغانی از تأمین طلوع، طلوع نیوز، رادیو آرمان، تلویزیون لمر، کابورا پروداکشن و تلویزیون فارسی‌وان ناتوان است و بدون کمک یک پشتیبان قوی شبکه طلوع و سایر شبکه‌های مربوط به خانواده محسنی دوام نمی‌آورد. همین طور منتقدین طلوع، سیاست‌های غرب‌گرایانه و ضدایرانی این شبکه را نشانه وابستگی آن می‌دانند. همین‌طور قراین ذیل:
v حمایت از سیاست نظامی آمریکا با ساختن فیلم‌هایی مانند عقاب 4 که جایگاه نظامی پلیس افغانستان را تقویت می‌کند.
v حمایت کشورهای غربی از تلویزیون طلوع از جمله اهدای دو جایزه به برنامه مستندی که در مورد ستاره افغان ساخته شده است.
v حضور سعد و جاهد محسنی در باشگاه ملی خبرنگاران آمریکا. این باشگاه پاتوق سیاستمداران ایالات متحده محسوب می‌شود که رؤسای جمهور از دوران روزولت در آن حضور یافته‌اند. حتی باراک اوباما هم در این مکان نشستی برگزار کرده است.
v بسیاری با استناد به حضور شرکت «استار»(Satellite Television for the Asia Region) در بخشی از سهام شبکه فارسی وان، آن را به روبرت مرداک، امپراتور رسانه‌ها نسبت دادند که او نیز در آمریکا است.
ناگفته نماند که شبکه طلوع در میان سیاستمداران افغانستان پشتیبانانی دارد. از جمله شکریه بارکزی از نمایندگان پارلمان ابراز داشت که باید پارلمان از رسانه‌ها خصوصاً شبکه طلوع سپاس‌گزار باشد که مردم را در جریان مسایل قرار می‌دهد. او در رابطه با برخی پرونده‌سازی‌ها توسط پارلمان نسبت به طلوع گفت: این کمیسیونِ ویژه تخطی رسانه‌ها است که می‌تواند به اتهامات این شبکه رسیدگی کند نه نمایندگان ملت افغانستان.
همین طور حاج کمیل مدیر شبکه «فارسی وان» راجع به اتهامات صهیونیستی بودن فارسی وان گفته است: «وابستگی ما به یک اسرائیلی یا یهودی اولاً برای یک مجموعه مسلمان شرم‌آور است.» اما در عین حال حاج کمیل اصولاً مرداک را یهودی نمی‌داند. او می‌گوید: «من وکیل مدافع آقای مرداک نیستم. اما آقای مرداک یهودی نیست». گفتنی است که تلویزیون فارسی‌وان، سریال‌ها و فیلم‌های خارجی را به زبان فارسی لهجه ایرانی دوبله کرده و پخش می‌کند. این تلویزیون مورد استقبال بی‌بدیل بیننده‌های ایرانی قرار گرفته است. حتی سریال‌های مخرب آن از ویدئو کلوپ‌ها سر در آورده است. شاید به همین دلیل است که امروزه سعد محسنی را مرداک افغانستان یا مرداک کوچولو لقب داده‌اند.
با توجه به انتقادات فراوانی که نسبت به این شبکه صورت گرفته در دو سال اخیر تلویزیون طلوع کمی تغییر رویکرد داده و بعضاً اقدام به پخش برنامه‌های مذهبی کرده است تا این که از مخالفت‌ها بکاهد. همین طور تلویزیون طلوع بالاخره برای کاهش مخالفت‌ها قانون وزارت فرهنگ مبنی بر سانسور مسائل منافی عفت را پذیرفته است.
آینده طلوع
شرکت «موبی گروپ» که توسط سعد محسنی و خواهرش بنیانگذاری شد، امروز کم کم به یک غول رسانه‌ای تبدیل می‌شود.
این شرکت با رادیوی آرمان شروع به کار کرد و حال تلویزیون طلوع، طلوع نیوز، تلویزیون لمر، کابورا پرودکشن و تلویزیون فارسی وان را که از دوبی پخش می‌شود، نیز به رادیوی آرمان اضافه کرده است. سعد محسنی در مصاحبه با سایت اماراتیNational Conversation خبر از آغاز بکار شبکه جدید از دبی در هجده ماه آینده خبرداد. گویا محسنی می‌خواهد امپراطوری رسانه‌ای‌اش را از این هم وسعت دهد و خاورمیانه و کل آسیای جنوبی را پوشش دهد. شاید همان طور که پیش‌بینی می‌شد، بعد از فارسی 1، این بار فارسی 2 با موضوع سیاسی آغاز به کار کند.
تلویزیون اهل بیت
تلویزیون «اهل‌بیت» که از آمریکا پخش می‌شود، اما هویت افغانی دارد، سومین تلویزیون خصوصی بود که در این نشست مورد نقد و نظر قرار گرفت. این تلویزیون که برنامه جنجالی راجع به مسایل کلامی میان اهل سنت و تشیع را دامن می‌زند و از قضا بسیار هم پربیننده است، مشتاقان بسیاری را به نشست کشانیده بود. آقای امان‌ا... شفایی متولی تحقیق راجع به شبکه اهل بیت و ارایه آن در این نشست بود. وی در ابتدا اطلاعاتی راجع به این شبکه با استناد به سخنان آقای محمدجواد برهانی که نماینده شبکه اهل‌بیت در قم شناخته می‌شود، در اختیار حضار قرار داد و سپس به صورت مفصل این شبکه را مورد بررسی و تحلیل قرار داد که ذیلاً خلاصه‌ای از مباحث مطروحه از نظرتان می‌گذرد.
بنیانگذار شبکه: شیخ حسن اللهیاری
همکاران: برخی از علما و طلاب قم
مرکز فرستنده: ایالات متحده آمریکا
محتوا: موضوعات اعتقادی و دینی+ پاسخ به شبهات و سوالات
پربیننده‌ترین برنامه: اجرای زنده بحث و مجادله با بینندگان توسط اللهیاری
حامی مالی: کمک‌های مردمی
تعداد پرسنل: کمتر از 10 نفر
هزینه ماهیانه: حدود هشتاد هزار دلار
اساسنامه:
o تمرکز بر فعالیتهای دینی و تبلیغی و پرهیز از ورود به مسایل سیاسی-اجتماعی
o پاسخ به نیازهای شیعیان در مسایل احکام و کلام
o پاسخ به تبلیغات و هجمه‌های مخالفین به ویژه وهابیت
o پایبندی کامل به مبانی و اصول اعتقادی شیعه
o استفاده از منابع دست اول شیعه و اهل سنت در برنامه‌ها
o عدم تعهد به اشخاص، سازمان‌ها، دولت‌ها و ...
اهداف:
o انجام فعالیتهای تبلیغی و ترویجی برای مذهب تشیع.
o افزایش اطلاعات دینی و نهادینه کردن باورهای اعتقادی شیعیان.
o آشناسازی غیرشیعیان با حقیقت مذهب تشیع.
o پاسخ به شبهه افکنی و تبلیغات سوء مغرضان.
o اثبات حقانیت تاریخی و کلامی شیعه نسبت به دیگر فرق.
موافقان: آیت ا... یثربی، آیت ا... محمودی، آیت ا... وحید خراسانی، آیت ا... صافی، آیت ا... سید صادق شیرازی و...
مخالفان: آیت ا... قزوینی، آیت ا... محقق کابلی، شورای علمای اهل تشیع افغانستان مانند آیت ا... محسنی، آیت ا... تقدسی،آیت ا... صالحی و...
نقد و بررسی
در ضرورت و ترویج مذهب تشیع در عصر رسانه‌ها شکی نیست. اما کارنامه و رویکرد این شبکه حاوی نقاط قوت و ضعف است.
الف) نقاط قوت
ü پرداختن صرف به مسایل کلامی و مذهبی بدون دخالت در امور سیاسی و اجتماعی.
ü ترویج و تعمیق مبانی اعتقادی شیعه.
ü جلب و جذب توجه طیف کثیری از مخاطبین.
ü اقناع مخاطب شیعی از طریق برهان و استدلال و استناد به منابع.
ü استقلالیت شبکه و اتکا به مساعدت‌های مردمی)به گفته خودشان).
ü دادن مجال به طرح دیدگاه مخالفان در برنامه زنده.
ü استدلال با مخالفان و استناد به منابع معتبر اهل سنت.
ب) نقاط ضعف
ü تعصب شدید مذهبی و طرح موضوعات جنجالی و لاینحل.
ü استفاده نامناسب از ادبیات گفتاری شخص آقای اللهیاری.
ü عدم تمرکز روحی و روانی اللهیاری در برنامه زنده.
ü توهین به برخی مخاطبین و شخصیت‌های مورد احترام اهل سنت.
ü در نظر نگرفتن مصالح شیعیان افغانستان و نتایج ناگوار برنامه زنده.
ü عدم پیروی از نظرات خیرخواهان و بی‌توجهی به دغدغه مراجع و علما.
ü مساعدت به تبلیغات مخالفان به ویژه وهابیت علیه شیعه.
ü تفرقه‌افکنی میان فرق اسلامی و مغایرت با سیاست تقریب مذاهب.
نتیجه
با توجه به سوالات و تردیدهای جدی که در مورد سیستم پول‌گیری از بینندگان و پشتیبانان و صحنه‌گردانان اصلی این شبکه وجود دارد، در شرایط فعلی ادامه فعالیت این شبکه علی‌رغم فواید و منافعی که دارد، با این رویکرد به نفع مکتب تشیع و شیعیان نیست و می‌تواند عواقب وخیمی به دنبال داشته باشد. مگر این که اصلاحات جدی در سیاست‌ها و راهبردهای این شبکه صورت گیرد؛ حتی اگر خیل کثیر بینندگانش را هم از دست بدهد.
*************
سخنرانی «دکتر پهلوانیان» پژوهشگر صدا و سیما در حوزه رسانه به عنوان حسن ختام نشست، حاوی مطالب ارزشمندی در باب رسانه‌های اسلامی بود. ایشان تلویزیون را ابزاری توصیف کرد که در خدمت به دین بشری، دین انسانی و سکولاریسم ساخته شده است. از این رو رسانه ذاتاً دارای ویژگی است که ناگزیر است روابط انسانها را تبیین کند. اما این به گردانندگان رسانه‌ها برمی‌گردد که روابط انسانها را به کدام سو سوق دهند. بنابراین کسانی که می‌خواهند وارد حوزه رسانه شوند، باید با رسانه و دنیای ارتباطات آشنایی کامل داشته باشند. از این رو اگر انتقاداتی از عملکرد تلویزیونهای خصوصی در افغانستان همانند شبکه طلوع می‌شود به این دلیل است که این تلویزیون بر اساس ارزش‌های سکولار عمل می‌کند در حالی که به گفته پهلوانیان رسانه‌های خصوصی در افغانستان پشتوانه‌ای به اندازه تاریخ دارند. وقتی به تاریخ و تمدن‌های گذشته می‌نگریم می‌بینیم که دو چیز همواره باهم بوده است. یکی دین و دیگری هنر یا رسانه. برخی بیان می‌کنند که علت شکل‌گیری بعضی از هنرها به دلیل بیان ماندگار افکار دینی است. از این رو اگر رسانه‌ای هم افق با دین حرکت نکند و آمال و باورهای فطری بشر در باب دین‌جویی را بیان نکند، به رسالت خود در باب پیوند دین و هنر عمل نکرده است اما اگر وضعیت به گونه‌ای باشد که رسانه‌ای بر ضد دین عمل کند، وضعیت پیچیده‌تر خواهد شد. آقای پهلوانیان در پایان راه صحیح تلویزیونهای خصوصی را در قدم گذاشتن در حوزه رسانه‌های اسلامی دانست و تاکید کرد که این امر امکان‌پذیر نیست جز این که باورهای اسلامی در افکار صاحبان رسانه‌ها نهادینه شود و الا تلویزیون به عنوان یک رسانه بسیار پرمخاطب، در مسیری قرار خواهد گرفت که از ابتدا برای آن ساخته شده است.
درباره ی نویسنده
مقالاتی از این نویسنده