«جوانی و نوجوانی دوره بسیار حساسی است که استفاده مناسب از آن ضامن سعادت فرد و جامعه و برخورد نادرست با آن زمینه‌ساز انحراف فردی و اجتماعی می‌گردد. در این نوشتار گوشه‌ای از مسایل جوانی و نوجوانی در سیره امام صادق (ع) مطرح شده است.
امام صادق عليه السلام در مورد سرمايه گذارى معنوى براى نسل نو و حفاظت نوجوانان از گروههاى منحرف و كج انديش، مىفرمايند: نوجوانان خود را با احاديث ما آشنا كنيد قبل از اين كه گروههاى منحرف بر شما پيشى گيرند.»
ارتباط با نسل جوان
تربیت و هدایت نسل جوان بیش از گذشته مورد توجه جوامع و دانشمندان قرار گرفته است. نوجوان داراى خصوصيات عاطفى، اجتماعى و جسمانى است که او را از دیگران متمایز می‌سازد.
آن حضرت ما را به این نکته توجه می‌دهد که جوانان با سرعت بیشتر سجایای اخلاقی را می‌پذیرند. به ابوجعفر مؤمن طاق فرمود: بر تو باد بر تربيت نوجوانان، زيرا آنان زودتر از ديگران خوبىها را مىپذيرند.
رفتار نيكو و ملايم
نوجوان قلبى پاك روحى حساس و دلى نازك و عاطفى دارد پس در برخورد با او بايد راه نرمى و ملايمت در پيش گرفت. در اين حال مى‌توان ارتباط قلبى و عاطفى با او ايجاد كرد، سخنانش را شنيد، راهنمايى كرد، لغزشها را متذكر شد و بالاخره در عالم دوستى مى‌توان صفات زيبا را به او القاء نمود، نيازهاى بسيارى را از او برطرف كرد و او را از آلودگىها بر حذر داشت.
امام صادق عليه السلام فرمود: هر كس سه خصلت را دارا نباشد از ايمان خود سودى نخواهد برد: اول بردبارى كه جهل نادان را برطرف كند. دوم پارسائى كه او را از حرام باز دارد و سوم رفتار نيكو كه با مردم مدارا نمايد.
آگاهى دادن در مسائل دينى
يكى از علل دين گريزى برخى جوانان و نوجوانان، عدم آگاهى به مسائل دينى است. زيرا انسان به طور طبیعی هر چه را نشناسد به سويش نمىرود و افكار و احساسات و حواس خود را به سوى آن معطوف نمىدارد. اما شناخت و آگاهى از خوبىها، زيبائىها و منافع یک چیز، انسان را جذب كرده و آن را در نزد وي دوست داشتنى مىكند. براى همين اگر جوانان با آثار و بركات دين آشنا شوند، فاصله آنان با حقايق دينى كم خواهد شد.
امام صادق (ع) به بشیر فرمود: از دوستان ما كسى كه در دين خود انديشه و تفقه نكند ارزش ندارد. اى بشير! اگر يكى از دوستان ما در دين خود تفقه نكند و به مسائل و احكام آن آشنا نباشد، به ديگران (مخالفين ما) محتاج مىشود، هر گاه به آنها نياز پيدا كرد آنان او را در خط انحراف و گمراهى قرار مىدهند در حالى كه خودش نمىداند.
در کلام دیگر فرمود: اگر به جوانى از جوانان شيعه برخورد نمايم كه در دين تفقه نمىكند او را تأديب خواهم كرد.
شناساندن آسيبهاى اجتماعى
آشنا نبودن نسل جديد با آفتهاى اجتماعى، موجب افت ارزشهاى اخلاقى و رواج خلاف و حرام در ميان آنان مىباشد. اگر جوانان مسلمان با اين آفت‌ها آشنا باشند و از عواقب بد آن در ميان افراد جامعه اطلاع يابند، بنابر فطرت پاك الهی به چنين آفات اجتماعى آلوده نخواهند شد. امام صادق (ع) این آفت‌ها را چنین فهرست كرده است: به برادر ايمانى خود ستم ننمايد، او را فريب ندهد، به او خيانت نكند، او را كوچك نشمارد، او را دروغگو نخواند، غرغر نکند دوستي بين آن دو قطع مىشود و اگر به برادر ايمانىاش بگويد تو دشمن من هستى، يكى از آن دو كافر مىشود و اگر برادرش را متهم نمايد، ايمان در قلب او ذوب مىشود مانند ذوب شدن نمك در آب.
ترغيب به دانش افزايى
يك جوان مسلمان بايد از علوم روز آگاهى كافى داشته باشد. تخصص در كنار تعهد يك اصل مسلم و ترديد ناپذير است. كسانى در عرصه زندگى به اهداف دلخواه خود مىرسند كه با شناخت دانشها و مهارت‌هاى عصر خود به قلههاى سعادت نائل می‌شوند. از منظر حضرت صادق (ع) كسب دانش و مهارت‌هاى فنى براى يك جوان ضرورى است، آن حضرت مى‌فرمايد: هيچ وقت دوست ندارم يكى از جوانان شما (شيعه) را ببينم مگر اينكه در يكى از دو حال شب و روز خود را سپرى كند: يا عالم باشد يا يادگيرنده.
عادت دادن به حسابرسى
جوانى يك سرمايه و فرصت بسيار عالى براى هر شخص است. اگر جواني به حساب عمر خود رسيدگى نكند و نداند كه در مقابل عمر خويش چه چيزى به دست آورده است، در آينده‌اى نه چندان دور سرمايه‌ي معنوى خويش را به باد فنا خواهد داد. اما اگر به حساب روزانهاش برسد و ببيند كه در مقابل هر روز از دست رفته، يك قدم به سوى كمال برداشته، مسلما خوشحال شده و آن را تكرار مي‌كند و در مقابل انحطاط فكرى و اخلاقى غمگين گشته و سعى در جبران آن داشته باشد، بديهى است كه رو به سوى رشد و ترقى خواهد نهاد. امام صادق (ع) به ابن جندب كه جواني پرشور و با ايمان بود مى‌فرمايد: اى پسر جندب! هر مسلمانى كه ما را مىشناسد شايسته است كه رفتار و كردار خود را در هر شبانه روز برخود عرضه دارد و حسابگر نفس خويش باشد تا اگر كار نيكى در آنها ديد، بر آن بيفزايد و اگر كار بدى در اعمال خود مشاهده نمود، از آنها توبه كند، تا در روز قيامت دچار ذلت و حقارت نشود.
تعديل حس دوستخواهى
انسان با انس به دوستانش احساس مسرت و لذت مىكند. او در همنشينى با رفيق شفيق، نشاط و نيرو مىگيرد و اين يك نياز طبيعى اوست که بايد نسبت به آن ارضاء شود. از طرف ديگر بر اثر غلبه احساسات و شور و شوق جوانى و نپختگى نگرش عقلانى، ممكن است در دام دوستان ناباب بيفتد. از اين رو در انتخاب يك دوست ممكن است دچار مشكلات گردد. امام صادق (ع) می‌فرماید: دوستان سه دسته هستند: ۱.كسى كه مانند غذا در هر زمان به او نياز هست و او دوست عاقل است. ۲.كسى كه براى انسان مانند بيمارى و درد رنج آور است، او دوست احمق و نادان است. 3. كسى كه وجودش براى فرد همانند داروى حيات بخش است که او رفيق روشن‌بين و اهل تفكر است.
ضرورت ازدواج
هر جواني فطرتاً نيازمند ازدواج است و بايد به اين نياز خدادادى و طبيعى خود از طريق مشروع پاسخ دهد. اما بعضى جوانان با بهانه قرار دادن بعضى مشكلات و سختىها از اين سنت الهى روى بر تافته و خود را در دام نفس شيطانى گرفتار مىكنند. به آنان بايد توجه داده شود كه اين پيمان مقدس در ميان تمام ملتها وجود داشته و محبوب ترين بنيان نزد خداوند متعال است. با ازدواج، شخصيت و ايمان دو جوان كامل مىشود. امام صادق (ع) فرمود: كسى كه ازدواج كند نصف دينش را حفظ كرده است، پس بايد در نصف ديگرش تقواى الهى پيشه كند. و در حديث ديگرى آن حضرت به جوانان چنين پيام داد: دو ركعت نماز فرد متأهل بر هفتاد ركعت نماز فرد مجرد برترى دارد.
تشويق به نماز
بر اساس متون دينى ما نماز عامل كمال انسان و حافظ او از آلودگىها و صفات مذموم و ناپسند است. همچنين اين رفتار معنوى تاثير بسزايى در بيدار كردن روح نظم و حفظ نظام انسان دارد. نماز، تسلى بخش و آرامش بخش دلهاى مضطرب در انسانهاى خسته و نگران است. نماز شاخص رهروان راه خدا و بهترين وسيله ارتباط صميمانه با پروردگار است. روز قيامت اولين چيزى كه از بنده محاسبه مىشود نماز است. اگر از او نماز پذيرفته شد، ساير اعمالش پذيرفته مىشود اما اگر نماز او رد شد ساير اعمال نيك او نيز رد خواهد شد.
آن حضرت در مورد زيانهايى كه در اثر دورى از نماز براى انسان رخ مىدهد به ابن جُندب فرمود: واى بر آنها كه از نماز غفلت كنند، در خلوت بخوابند و خدا و آياتش را در دوران ضعف دين استهزاء كنند، آنان كسانى هستند كه در آخرت بهره ندارند و خدا در روز قيامت با آنان سخن نخواهد گفت، آنان را تبرئه نخواهد كرد و عذاب دردناك براى آنهاست.
با اقتباس از: مجله مبلغان شماره 24، 1380
نگاهی به جوانی و نوجوانی در سيره امام صادق عليه السلام
درباره ی نویسنده
مقالاتی از این نویسنده